روابط ایران و اسرائیل
تاریخچهٔ روابط سیاسی
در زمان پهلوی
دولت ایران در زمان نخست‌وزیری محمد ساعد مراغه‌ای حدود ۱ سال پس از تشکیل اسرائیل (۲۳ اسفند ۱۳۲۸) این کشور را به طور دوفاکتو به رسمیت شناخت و سرکنسولگری خود را در اورشلیم دایر کرد. تا آن هنگام حدود ۵۰ کشور اسرائیل را به رسمیت شناخته بودند. اما محمد مصدق در ۱۵ تیر ۱۳۳۰ شناسایی اسرائیل را پس گرفت.
در دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلوی، روابط ایران و اسرائیل، زائیدهٔ
منافع مشترک ایران و اسرائیل از جمله رویارویی با قدرت‌طلبی کشورهای عربی
منطقه خلیج فارس با خط مشی سیاسی پان-عربیستی، همانند جمال عبدالناصر و
صدام حسین بود. در همین راستا اسرائیل به طور منظم تحرکات سیاسی مصر در
میان اعراب منطقه، گزارش پیشرفتهای عراق در زمینه‌های گوناگون و گزارشهای
مرتبط با کمونیست‌ها در ایران را در اختیار حکومت ایران قرار می‌داد.
مناسبات ایران و اسرائیل در زمینهای مختلفی گسترش می‌یافت. ولی عمده تبادلات صورت گرفته بین ایران و اسرائیل مربوط به معامله سلاح و تجهیزات نظامی بوده است. همانند آمریکا، اسرائیل نیز اساس معاملات خود با ایران را به فروش سلاح به ایران در ازای دریافت نفت از این کشور نهاده بود. اهمیت ادامه‌ی این رابطه در زمان تحریم صادرات نفت از جانب اوپک بیشتر آشکار گشت. دولت ایران سالانه بیش از ۵۰۰ میلیون دلار سلاح از اسرائیل خریداری می‌نمود که همه نوع سلاح و تجهیزات نظامی را شامل می‌شد.
اسرائیل در زمان دودمان پهلوی کمک‌های بزرگی به مدرنیزه‌سازی کشاورزی، دفاع
هوایی و گردشگری در ایران کرد. اسرائیل همچنین تعداد ۱۵۰۰ متخصص
تعاونی‌های سازندگی در ایران را آموزش داد.
دولت اسرائیل با هدف تحکیم روابط ایران و اسرائیل، در سال ۱۹۵۸ میلادی، بخش
فارسی رادیو اسرائیل را افتتاح کرد. امنون نتصر، آغازگر و مؤسس بخش فارسی
صدای اسرائیل به زبان فارسی بود. در حیطه روابط تجاری، در سال ۱۹۷۳ اسرائیل
۳۳ میلیون دلار صادرات به ایران داشت. این مقدار در ۱۹۷۴ به ۶۳ میلیون و
در ۱۹۷۷ به ۱۹۵ میلیون دلار رسید. در سال ۱۹۷۸، اسرائیل ۷٪ کل صادرات خود
(بالغ بر ۲۲۵ میلیون دلار) را به ایران فرستاد.
هواپیمایی ال عال از سال ۱۹۶۰ به بعد، دارای پروازهای ثابت از فرودگاه بین‌المللی مهرآباد به فرودگاه بین‌المللی بن گوریون بود. همچنین ساختمان مرکزی هواپیمایی ایران ایر توسط مهندسان اسرائیلی ساخته شد.
در سال ۱۹۷۵ ایران به قطعنامه ۳۳۷۹ مجمع عمومی سازمان ملل متحد که به موجب آن صهیونیسم مساوی نژادپرستی شمرده شد، رای مثبت داد.
تکنولوژی هسته‌ای و موشکی
تکنولوژی هسته‌ای و موشکی
بنا به اسناد منتشر شده توسط نظام جمهوری اسلامی،دولت اسرائیل در سالهای قبل از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ پیشنهاد تجهیز ایران به تسلیحات هسته‌ای را مطرح کرده بود. در این راستا در سال ۱۹۷۷ شیمون پرز قراردادی ۱ میلیارد دلاری با ایران به امضا رسانید که هدف از آن کار بر روی پروژه موشک‌های پیشرفته بود.در دوران حیات اتحاد جماهیر شوروی و با توجه به مداخلات آن کشور در ایران خصوصا عدم ترک آذربایجان و کردستان پس از جنگ جهانی دوم و اشغال افغانستان، سلاح‌های هسته‌ای و همکاری نظامی با آمریکا تنها راه دفع خطر به شمار می‌رفت.
همکاری در کردستان عراق
در خلال سالهای ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۵، ساواک و موساد همکاری مشترکی را در جهت حمایت کردن نیروی جدایی طلب کرد انجام دادند. این حمایت‌ها شامل آموزش، کمک مالی و جهت‌دهی فعالیت‌ها و عملیات‌ها بر علیه دولت مرکزی عراق بوده است. این فعایت‌ها با پشتیابانی فنی و مالی آمریکا همراه بود. پس از امضای پیمان ۱۹۷۵ الجزایر بین ایران و عراق، دولت پهلوی از ادامه این همکاری مشترک اجتناب کرد و اسرائیل به تنهایی این اقدامات را دنبال کرد.
پس از انقلاب
روز قدس، یک مراسم دولتی در ایران است که از یک‌سال پس از انقلاب ایران، در آخرین جمعه ماه رمضان و در حمایت از فلسطینی‌ها برگزار می‌شود.
زمان سید روح‌الله خمینی
پس از جنگ
روابط ایران و اسرائیل پس از جنگ ایران و عراق نیز ادامه یافت. در نوامبر ۱۹۸۹، پس از مرگ سید روح‌الله خمینی، وزارت امور خارجه اسرائیل، وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا را مطلع ساخت که خرید نفت از ایران را از سر گرفته. و موشه شاهال، وزیر نیروی اسرائیل در سال ۱۹۹۰ در کنست اعلام کرد که دولت مطبوعش در معاملات نفتی با ایران دو و نیم میلیون دلار سود کرده. ایران البته وقوع هرگونه روابطی را تکذیب کرد.
در سال ۱۹۹۸، ناهوم منبار یک تاجر رده بالای اسرائیلی بدلیل فروش اسلحه و فناوری نظامی به ایران، به ۱۷ سال زندان محکوم گشت. در جریان رسیدگی به پرونده وی در دادگاه‌های اسرائیل، بیش از ۱۰۰ شرکت اسرائیلی فاش شدند که با ایران در دههٔ ۹۰ میلادی روابط تجاری و نظامی برقرار کرده بودند، که بسیاری از آنان با اطلاع دولت انجام شده بود. این واقعه باعث بروز جنجال سرتاسری سیاسی در اسرائیل گردید.
زمان سید علی خامنه‌ای
قطع رابطهٔ کامل ایران با اسرائیل در زمان آیت‌الله خامنه‌ای نیز ادامه داشته‌است.
موضع‌گیری‌ها
سید علی خامنه‌ای بارها قطعیت نابودی اسرائیل و آزادی فلسطین را داده‌است.
از جمله وی در خطبه‌ها نماز عید فطر ۱۳۸۷ گفت: « صهیونیست‌ها امروز رو به شکست اند و مسلماً دنیای اسلام آن روز را خواهد دید و امیدواریم همین نسل کنونیِ مردم فلسطین ببینند آن روزی را که فلسطین در اختیار مردم فلسطین، ملت فلسطین و صاحبان خانه قرار گرفته‌است و آنها بتوانند آنجا به ارادهٔ خودشان و آنچنانی که شایسته‌ی آن‌هاست، زندگی کنند.»او در دیدار رمضان عبدالله در سال ۱۳۸۸ نیز گفت: «من به آیندهٔ فلسطین بسیار خوش بین ام و معتقدم اسرائیل در سراشیبی تند افول و زوال حرکت می‌کند و انشاءالله نابودی آن حتمی خواهد بود.» و چندی بعد در جمع شرکت‌کنندگان همایش غزه نیز در مقابل خاورمیانه جدید گفت: «فلسطین آزاد خواهد شد؛ در این هیچ شبهه‌ای نداشته باشید. فلسطین قطعاً آزاد خواهد شد و به مردم برخواهدگشت و در آنجا دولت فلسطینی تشکیل خواهد شد؛ در اینها هیچ تردیدی نیست؛ اما بدنامی آمریکا و بدنامی غرب برطرف نخواهد شد. اینها همچنان بدنام خواهند بود. شکی نیست که بر اساس حقایقی که خدای متعال تقدیر کرده‌است، خاورمیانهٔ جدید شکل خواهد گرفت. این خاورمیانه، خاورمیانهٔ اسلام خواهد بود»
همچنین در نماز جمعهٔ روز درگذشت آیت‌الله خمینی گفت که صهیونیست‌ها در محاسبهٔ‌شان اشتباه بزرگی کرده‌اند. وی با اشاره به حمله به لبنان و غزه و حمله به کاروان کمک‌رسانی غزه بیان کرد: «این اشتباه‌ها یکی پس از دیگری نشان‌دهندهٔ این است که رژیم غاصب صهیونیستی به نهایت قطعی خود -یعنی سرنگون شدن و ساقط شدن در درهٔ نیستی- دارد قدم به قدم نزدیک می‌شود.»
او در دیدار آزادگان نزدیک روز قدس سال ۱۳۹۱ نیز گفت: «همچنان که ستاره‌ی صبح امید درخشید، یک بار در انقلاب اسلامی، یک بار در جنگ تحمیلی، یک بار در زندگی شما آزادگان، در این قضیه هم قطعاً شفق امید خواهد درخشید و قطعاً فلسطین به دست مردم فلسطین برخواهد گشت و این زائده‌ی دروغی و جعلی از صحنه‌ی جغرافیا محو خواهد شد؛ در این تردیدی نیست.»
حملات تروریستی در آرژانتین
در تاریخ ۱۸ مارس ۱۹۹۲ میلادی (۲۸ اسفند ۱۳۷۰) ساختمان سفارت اسرائیل در بوئنوس آیرس، پایتخت آرژانتین در اثر یک انفجار مهیب فرو ریخت که در جریان آن ۲۹ نفر از کارمندان سفارت اسرائیل و عابرین محلی کشته شدند و بیش از صد نفر زخمی گردیدند. دولت آرژانتین پس از انجام تحقیقاتی جامع، این انفجار و عوامل آن را به تروریست‌های تحت خدمت نظام جمهوری اسلامی ایران نسبت داد. دو سال پس از فرو ریختن ساختمان سفارت اسرائیل در بوئنوس آیرس و در تاریخ ۱۸ ژوئیه ۱۹۹۴ (۲۷ تیر ۱۳۷۳) انفجار مشابهی در ساختمان کانون همیاری یهودیان آرژانتین رخ داد که بر اثر آن، ۸۵ نفر کشته و بیش از سیصد نفر زخمی شدند.در مارس ۲۰۰۷ میلادی و پس از مدت تقریباً سیزده سال، دولت آرژانتین با درخواستی رسمی به پلیس بین‌الملل، درخواست جلب پنج مقام بلندپایه نظام جمهوری اسلامی در ارتباط با انفجار آمیا را صادر کرد.
در تاریخ ۱۸ مارس ۲۰۰۹ میلادی، وزارت امور خارجه اسرائیل با انتشار بیانیه‌ای رسمی به مناسبت هفدهمین سالگرد انفجار سفارت اسرائیل در بوئنوس آیرس، مسئولیت این تعرض تروریستی را متوجه نظام جمهوری اسلامی ایران دانست.
زمان سید محمد خاتمی
در شرایطی که ظن دست داشتن ایران در بمب گذاریهای آمیا، مرکز نظامیان آمریکایی در ظهران عربستان و حکم نهایی دادگاه میکونوس که رهبران ایران را مقصر ترور سه تن از کردهای ایرانی در آلمان دانست ایران را در آستانه حمله نظامی آمریکا قرار داده بود، پیروزی غیر متنظره محمد خاتمی و آغاز سیاست تنش زدایی او روابط ایران و غرب را تا حدود زیادی بهبود بخشید.دولت خاتمی در آغازین روزهای خود (آبان ۱۳۷۶) میزبان اجلاس سران سازمان کنفرانس اسلامی در تهران بود.وی در اظهار نظری درباره اسرائیل اعلام کرد که اگر فلسطینیان موجودیت اسرائیل را بپذیرند ایران نیز با آنها موافقت خواهد کرد.
تعیین سیاست خارجی ایران توسط سیدعلی خامنه‌ای و ناتوانی (یا عدم تمایل) دولت خاتمی در اتخاذ موضعی مستقل، روی کار آمدن دولت جرج بوش و قرار دادن ایران در لیست محور شرارت، دستگیری عده‌ای از یهودیان شیراز به اتهام جاسوسی، برنامه اتمی ایران (که غرب و خصوصا اسرائیل به شدت به آن مشکوک است) وضعیت را به روزهای قبل از دولت خاتمی برگرداند.
همچنین از مهمترین رویدادهای دراین دوره اتهام تلاش نافرجام ایران و حزب الله لبنان و برای ارسال یک کشتی (کشتی کارین-A) اسلحه برای عرفات بود. با اقدام نظامی اسرائیل در دریای سرخ کشتی (حاوی ۵۰ تن اسلحه) را توقیف کردند. گرچه ایران ارسال اسلحه را تکذیب کرد اما عرفات در نامه‌ای به مقامات آمریکا تلاش برای دریافت اسلحه از ایران را تایید کرد. دولت ایران خود را از ارسال اسلحه مبری دانست، با این حال جرج بوش ایران را در کنار کشورهایی همچون کره شمالی، لیبی و عراق در محور شرارت قرار داد.
زمان محمود احمدی‌نژاد
ایران و اسرائیل امروزه روابطی خصمانه با یکدیگر دارند که گاهی تا حد تهدیدهای نظامی متقابل نیز پیش رفته‌است. در ایران حتی نام بردن از دوستی با مردم (و نه دولت) اسرائیل به واکنشهای تند و خشمگین می‌انجامد. بارها رهبران جمهوری اسلامی خواهان محو و نابودی اسرائیل از روی نقشه جهان شده‌اند، در مقابل به گزارش بعضی از مطبوعات بریتانیا، اسرائیل طرح‌هایی برای «حمله اتمی» به ایران نیز آماده کرده‌است.همچنین وزارت خارجه اسرائیل همواره تاکید داشته که «اسرائیل همیشه حساب ملت صلح طلب و آرامش طلب ایران را از حساب رژیمی که با گفتارها و کردارهای خویش موجب انزوای ایران می‌گردد» جدا دانسته‌است.
از موانع امروزی روابط ایران و اسرائیل می‌توان به واقعه دستگیری عده‌ای از یهودیان ایرانی در شیراز به ظن جاسوسی برای اسراییل که بازتاب‌های فروانی یافت، حمایت مالی و نظامی گروه‌های ضداسرائیلی همچون حزب الله لبنان و حماس، تشکیل نیروی قدس سپاه، اعلام روز جهانی قدس از سوی روح‌الله خمینی و برگزاری آن، خواندن اسرائیل با القابی همچون «رژیم صهیونیستی» و «رژیم اشغالگر قدس»، استقرار نیروی نظامی اسراییل در خاک ترکیه در استان وان در جوار مرزهای ایران، مخالفت سرسخت اسراییل با برنامه هسته‌ای ایران و سرنوشت نامعلوم ۴ دیپلمات ایرانی ربوده شد در لبنان که به گفته سید حسن نصرالله در زندان‌های اسرائیل نگهداری می‌شوند اشاره کرد.
حملهٔ نیروی هوایی اسرائیل به کاروان تسلیحاتی، برای حماس از طریق کشور سودان (که دارای روابط گرمی یا ایران است) در فروردین ۱۳۸۸ از سوی رسانه‌های جهانی به عنوان هشدار به ایران تعبیر شد.
در تاریخ ۲۶ آوریل ۲۰۰۹ میلادی، محمود احمدی‌نژاد در مصاحبه‌ای با شبکهٔ تلویزیونی آمریکایی ای‌بی‌سی، سیاست نظام جمهوری اسلامی ایران در مناقشهٔ خاورمیانه را تعدیل کرد. محمود احمدی‌نژاد مدّعی شد که نظام جمهوری اسلامی با چاره دو کشوری و به رسمیت‌شناختن کشور اسرائیل توسط فلسطینی‌ها بر اساس طرح دو دولت برای دو ملت مخالفتی ندارد.
ایرانیان اسرائیل
موشه کاتساو هشتمین رئیس جمهور کشور اسرائیل، نمونه‌ای از ایرانیان موفق در کشور اسرائیل است. وی که در شهر یزد در ایران و از یک خانواده کلیمی ایرانی متولد شده و در کودکی به همراه خانواده‌اش اسرائیل مهاجرت کرده، اولین ایرانی تباری در تاریخ ایران است که توانسته در پروسه و روند دموکراسی و انتخابات آزاد به بالاترین مقام سیاسی در کشوری جز ایران نایل آید.
از ایرانیان معروف دیگر در اسرائیل می‌توان به دن حلوتز و شائول موفاز اشاره کرد.
روابط غیرسیاسی
تجاری
در اردیبهشت سال ۱۳۸۸ (آوریل ۲۰۰۹) مشخص شد که چند صد تن پرتقال با مارک یک شرکت اسرائیلی از طریق دبی و با مجوز وزارت بازرگانی ایران و توسط یکی از واردکنندگان اصلی میوه در ایران، وارد ایران شده و در شهرهای تهران و کرج توزیع شده‌است.در تاریخ ۲۴ مه ۲۰۱۱ میلادی، دولت ایالات متحده آمریکا اعلام کرد که هفت شرکت خارجی از جمله یک شرکت اسرائیلی به نام عوفر برادرز را به دلیل «تامین فرآورده‌های نفتی ایران» تحریم کرده‌است. نام شرکت اسرائیلی در حالی در میان شرکت‌های تحریم‌شده دیده می‌شود که ایران و اسرائیل، پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، هیچ‌گونه رابطه رسمی با یکدیگر نداشته‌اند.
در خرداد سال ۱۳۹۰ (مه ۲۰۱۱) رسانه‌های اسرائیلی گزارش کردند که شرکت «تانکر پاسیفیک - سهامی عام» که متعلق به سام عوفر از شرکت کشتی‌رانی برادران عوفر است، یک فروند کشتی نفت‌کش به نام «رافلز پارک» را در سال ۲۰۱۰ میلادی، به شرکت کشتی‌رانی جمهوری اسلامی ایران تحویل داده و آن را به ایران فروخته است.
پزشکی
در سال ۱۳۸۷، یک نوجوانى ایرانی مسلمان مبتلا به بيمارى سرطان مغز از طریق ترکیه خود را به اسرائیل رسانید و در بيمارستان تل هشومر درمركز تل آويو تحت درمان قرار گرفت.دولت اسرائیل ویزای ویژه نامحدودی را از طریق سفارت خود در ترکیه برای این بیمار وخانواده اش با وجود داشتن گذرنامه جمهوری اسلامی، صادر کرد..
ورزشی
در حال حاضر ورزشکاران ایرانی از رقابت با ورزشکاران اسرائیلی خودداری میکنند. پیش از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ ایران و اسرائیل به رقابت ورزشی با یکدیگر می‌پرداختند و برای مثال در رشته فوتبال، ایران و اسرائیل پنج بازی رسمی با یکدیگر داشتند. پس از انقلاب ایران و در سال ۱۹۸۳ «بیژن سیف خانی» کشتی گیر رشته کشتی فرنگی حریف خود از تیم اسرئیل به نام «رابینسون کوناشویلی» را در رقابت‌های «کشتی آزاد و فرنگی قهرمان جهان»، در کیف شکست داد که این مسابقه آخرین رقابت دو کشور در مسابقات ورزشی پس از انقلاب محسوب می شود. جدول زیر تعدادی از عدم رقابت ورزشکاران ایران با اسرائیل را نشان می‌دهد.
| تاریخ | نام ورزشکار/تیم | رشته ورزشی | نام رقابت‌ها | نتیجه |
|---|---|---|---|---|
| ۲۰۰۴ میلادی | آرش میراسماعیلی | جودو | المپیک آتن |
|
| ۲۰۰۸ میلادی | محمد علیرضایی | شنا (صد متر قورباغه) | المپیک آتن | |
| ۱۳۸۰ | صالح میرزائی | شطرنج | مسابقات بین‌المللی شطرنج نونهالان | |
| ۱۳۸۲ | تیم فوتسال دانشجویان | فوتسال | مسابقات جهانی دانشجویان | |
| ۱۳۸۶ | فرخنده سلیمانی | تنیس روی میز | تورنمنت تنیس روی میز | |
| ۱۳۸۵ | عباسعلی اکبری | طناب‌کشی | در مسابقات جهانی طناب‌کشی | |
| ۱۳۸۵ | غلامحسین ذوالقدر | تکواندو | تورنمنت کرواسی | |
| ۱۳۸۲ | تیم ملی گلبال نابینایان | گلبال | تورنمنت بین‌المللی | |
| ۱۳۸۸ | محمد خمسه | تکواندو | جام جهانی نوجوانان | حذف در انفرادی-قهرمانی تیمی |
| ۱۳۸۹ | حامد صداقتی | شمشیربازی | رقابت‌های جهانی فرانسه، اسلحه اپه | |
| ۱۳۸۹ | سید‌حسین عابدی | شمشیربازی | رقابت‌های جهانی فرانسه، اسلحه اپه | |
| ۱۳۸۹ | محمدحسین ابراهیمی | شمشیربازی | رقابت‌های جهانی فرانسه، اسلحه فلوره | |
| ۱۳۸۹ | حامد سیاد قنبری | شمشیربازی | رقابت‌های جهانی فرانسه، اسلحه فلوره |
با وجود تحریم رقابت با ورزشکاران اسرائیلی، در سال ۲۰۰۸ و در المپیک پکن، محمدرضا مینوکده رئیس کمیته داوران فدراسیون جودو ایران قضاوت مبارزه جودوکار اسرائیلی با روسلان کیشهاکف روس را برعهده گرفت که نتیجهٔ رقابت به نفع ورزشکار اسرائیلی شد. فدراسیون جودو ایران پس از اطلاع از موضوع او را از همه سمت‌هایش برکنار کرد. مسعود اشرفی دبیر کمیته پارالمپیک ایران هم در مراسم توزیع مدال‌های مسابقات پارالمپیک ۲۰۰۸ پکن به گردن ورزشکار اسرائیلی مدال آویخت و با وی دست داد. در نهایت اشرفی از سمت خود استعفا داد. در سال ۱۳۸۸ و به مناسبت فرارسیدن سال نو میلادی فدراسیون فوتبال ایران ایمیل تبریکی را به رئیس فدراسیون فوتبال اسرائیل فرستاد و سخنگو و رئیس فدراسیون اسرائیل پاسخی به پبام تبریک دادند وگفتند :سال نو میلادی بر مردم خوب ایران هم مبارک. پس از این رویداد محمد منصور عظیم زاده اردبیلی، رئیس بخش روابط خارجی فدراسیون فوتبال ایران استعفاء کرد.
اسرائیل و برنامه هسته‌ای ایران
دولت اسرائیل معتقد است که در صورت دست‌یابی حکومت جمهوری اسلامی ایران به
ساخت سلاح‌های اتمی، موجودیت کشور یهود در خطر جدی قرار خواهد گرفت و این
کشور اولین هدف حمله احتمالی اتمی ایران خواهد بود. بنیامین نتانیاهو،
نخست‌وزیر کنونی اسرائیل که از وی به عنوان یکی از موافقان «حمله
پیش‌گیرانه» اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران یاد می‌شود، بارها در
سخنرانی‌های رسمی تاکید کرده است که «همه خطرها در مقایسه با خطر ناشی از
هسته‌ای شدن ایران کوچک و بی‌اهمیت است».
در واکنش، دولت ایران
بارها تاکید کرده است که به «سناریوی حمله» اسرائیل به ایران «پاسخی سنگین»
و از طریق ارتش، سپاه و بسیج «سیلی‌های محکم و مشت‌های پولادین» خواهد
داد.
ترور دانشمندان مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، تهاجم
بدافزارها و ویروس‌های رایانه‌ای به تاسیسات هسته‌ای ایران و تهدیدهای مکرر
مقامات نظامی و سیاسی اسرائیل در «حمله پیش‌گیرانه» به تاسیسات هسته‌ای
ایران از موضوعات مورد مناقشه دو کشور ایران و اسرائیل در سالهای اخیر
بوده‌اند.
"بر گرفته از ویکیپدیا فارسی"
آشنایی با انواع جنگ افزارهای روز دنیا و تحلیل های نظامی بدون تعصب